In een tijd waar vrijwel iedere smartphone beschikt over een behoorlijke camera, iedereen op Instagram een eigen expositie heeft en foto’s in een handomdraai gedrukt kunnen worden, worden ook veel foto’s gestolen. Steeds vaker worden foto’s van andere mensen gebruikt voor andere doeleinden, zonder toestemming van de maker van de foto.
Dergelijke conflicten kunnen hoog oplopen. Het absolute dieptepunt was wel dierenrechtenorganisatie PETA, die namens een aap een rechtszaak instelde tegen een fotograaf. De aap met de camera van de fotograaf een selfie gemaakt, waarmee de aap technisch gezien de auteursrechten én het portretrecht had voor de foto.
Maar hoe zit dat nou eigenlijk, wat kun je doen als iemand zonder toestemming jouw foto’s gebruikt?
Auteursrecht en portretrecht
Allereerst moeten we onderscheid maken tussen een foto die is gemaakt door jou en een foto die is gemaakt van jou. Hierop kunnen namelijk twee verschillende rechten berusten: auteursrecht en portretrecht. Auteursrecht slaat op al het (creatieve) werk dat door jou is gemaakt, waaronder foto’s.
Bij portretrecht gaat het om werk waarin jouw beeltenis is gebruikt, zoals foto’s die van jou zijn gemaakt (maar ook selfies).
In dit artikel gaan we in op het portretrecht.
Ik sta op de foto: welke rechten heb ik?
Sta je zelf op de foto, dan kan er sprake zijn van portretrecht. Mensen mogen niet zonder toestemming een foto gebruiken waar jij opstaat, maar er bestaan veel uitzonderingen.
Allereerst moet je herkenbaar in beeld staan om je te kunnen beroepen op het portretrecht. Is je gezicht onherkenbaar gemaakt en kan men aan andere onderdelen van de foto ook niet zien dat jij het bent, dan vervalt in principe je portretrecht, omdat je volgens de wet niet geportretteerd bent.
Ook is het belangrijke verschil tussen een portret in opdracht en portret zonder opdracht.
Simpel gezegd: bij een portret in opdracht heb je de foto bewust van je laten maken, bij een portret niet in opdracht, is dit niet het geval.
In het eerste geval kun je makkelijker aanspraken op het portretrecht, omdat de foto bewust van je gemaakt is. In het tweede is het minder makkelijk om aanspraak te maken op portretrecht, met name wanneer de foto op een openbare plek gemaakt is.
Is het een portret in opdracht, of niet?
Portret in opdracht
Bij een portret in opdracht gaat het om een bewuste portrettering van jou. De gefotografeerde persoon moet altijd toestemming geven om de foto te laten gebruiken, ook al heeft de fotograaf in dit geval de auteursrechten.
In de meeste gevallen geeft de geportretteerde persoon bij professionele foto’s toestemming voor diverse doeleinden, maar in principe moet er voor iedere losse publicatie toestemming gevraagd worden wanneer dit niet met een uitgebreid contract is geregeld.
De geportretteerde persoon mag bovendien zelf beperkt de foto publiceren, mits er vanwege het auteursrecht een bronvermelding aanwezig is die verwijst nar de fotograaf.
Portret niet in opdracht
Bij een zogenaamd portret niet in opdracht heb je minder rechten rond het gebruik van jouw foto. Het uitgangspunt is dat de foto vrijelijk gepubliceerd mag worden door de maker en/of rechthebbende van de foto.
Wel kan de persoon op de foto een redelijk belang hebben tegen een publicatie van de foto.
Je moet in dit geval duidelijk aannemelijk kunnen maken dat je een belang hebt tegen de publicatie van de foto. Denk hierbij aan een foto waar je op zo’n manier staat dat het je reputatie kan schaden of beschamend is voor je persoon.
Een bekend voorbeeld is iemand die met een persoon wordt gefotografeerd alsof het een stelletje betreft, zonder dat dit het geval is.
Ook bij foto’s gemaakt op het strand met schaarse kleding vallen vaak in de categorie van een redelijk belang tegen publicatie.
In het geval van bekendheden heeft dit belang vaak betrekking op het geld dat men verdient aan het portret: de foto’s mogen niet zo maar gebruikt worden, omdat de persoon geld kan verdienen aan de verkoop van zijn of haar portret, wat niet het geval is wanneer iemand anders zijn portret gebruikt en/of verkoopt.
Een “redelijk belang” klinkt waarschijnlijk wat vaag. In de praktijk is dit dan ook het geval.
Bij een dergelijk dispuut wordt er vaak van uitgegaan dat de gefotografeerde en fotograaf er samen uitkomen. Een uiteindelijke beslissing moet soms echter door een rechter gemaakt worden.
In dergelijke gevallen kiezen fotografen vaak eieren voor hun geld, omdat in de rechtsspraak vaak individuen beschermd worden.
